ภาวะสมองเสื่อม หรือ Dementia คือ ภาวะที่มีปัญหาด้านความจำบกพร่องร่วมกับมีอาการอื่น ซึ่งมีผลต่อการดำเนินชีวิตประจำวัน อาการอื่น ๆ เช่น นึกคำพูดไม่ออก บวกลบเลขง่าย ๆ ไม่ได้ ความสามารถในการตัดสินใจ/สื่อสารแย่ลง ไม่สามารถทำอะไรที่ง่ายที่เคยทำประจำ เช่น ติดกระดุมเสื้อเองไม่ค่อยได้ พฤติกรรมหรือบุคลิกเปลี่ยนไปจากเดิม เป็นต้น ภาวะบางอย่างอาจมีอาการความจำไม่ดี แต่ไม่จัดว่าเป็นภาวะสมองเสื่อม เช่น โรคซึมเศร้า การอดนอน ความเครียด จนขาดสมาธิในการจดจำ
โรคสมองเสื่อมแบ่งเป็น 2 แบบ คือ
- แบบที่รักษาให้หายได้
- แบบที่รักษาให้หายไม่ได้
คนที่สงสัยว่าจะมีอาการสมองเสื่อม ควรพบแพทย์ทางระบบประสาท เนื่องจากอาจเป็นสาเหตุที่สามารถรักษาได้ โรคในกลุ่มนี้ เช่น เนื้องอกในสมอง โรคไทรอยด์ โรคติดเชื้อ โรคขาดสารอาหารบางชนิด เป็นต้น สำหรับสมองเสื่อมจากสาเหตุที่รักษาไม่หายนั้น สาเหตุที่พบบ่อยที่สุด ก็คือ โรคอัลไซเมอร์ นอกนั้นก็เป็นโรคทางสมองอื่น ๆ ที่พบได้รองลงไป เช่น หลอดเลือดสมองตีบ หรือเป็นทั้งอัลไซเมอร์และหลอดเลือดสมองตีบร่วมกัน เป็นต้น
อาการที่สำคัญของโรคสมองเสื่อม
- ความจำเสื่อม โดยเฉพาะความจำระยะสั้น
- ไม่สามารถทำสิ่งที่เคยทำได้
- มีปัญหาในการใช้ภาษา
- มีปัญหาในการลำดับ ทิศทาง และเวลา
- สติปัญญาด้อยลง
- วางของผิดที่ผิดทาง
- อารมณ์เปลี่ยนแปลงง่าย รวดเร็ว
- บุคลิกเปลี่ยนแปลงไป
- อาจมีอาการหลอน เช่น เห็นภาพหลอน
สาเหตุ
- การเสื่อมสลายของเนื้อสมอง โดยไม่ทราบตัวการที่ชักนำทำให้เซลล์สมองตาย พบว่ามีสารสะสมในเซลล์สมองที่ เรียกว่า B-Amyloid ทำให้เซลล์สมองนั้นสลายตายไป และไม่มีเซลล์สมองใหม่ขึ้นมาทดแทน ทำให้สมองที่เหลืออยู่ไม่สามารถทำงานได้ดีอย่างเดิม โรคที่มีลักษณะความผิดปกติแบบนี้ คือ อัลไซเมอร์
- ปัญหาหลอดเลือดสมอง เมื่อคนที่อายุมากขึ้นจะมีการเปลี่ยนแปลงของหลอดเลือดทั้งตัวมากบ้างน้อยบ้างตามแต่พันธุกรรม อาหารการกินและพฤติกรรมต่าง ๆ ของแต่ละคน การเปลี่ยนแปลงของหลอดเลือดนี้เกิดขึ้นเนื่องจากมีไขมันมาสะสมที่ผนังหลอดเลือด ทำให้หลอดเลือดขรุขระ ไม่เรียบ และตีบลง ซึ่งทำให้เลือดไปเลี้ยงสมองได้ไม่สมบูรณ์ เนื้อสมองบางส่วนจะค่อย ๆ ตายไป ทำให้ความสามารถในการทำงานของสมองลดลง
- การติดเชื้อในสมอง ถ้ามีการติดเชื้อในสมองจะเกิดการอักเสบ จะทำให้เซลล์สมองบางส่วนตายไป เช่น โรคซิฟิลิส HIV วัณโรค และไวรัสบางชนิด โรควัวบ้า
- เกิดจากการขาดสารอาหารบางชนิด เช่น วิตามิน B1, B12, Folic Acid เช่น ผู้ป่วยที่ดื่มสุรามาก
- การแปรปรวนของระบบเมตาบอลิกของร่างกาย เช่น การทำงานของต่อมไร้ท่อบางชนิดผิดปกติไป โดยเฉพาะต่อมไทรอยด์ ทำงานมากหรือน้อยไป ก็ทำให้เกิดปัญหาเกี่ยวกับการทำงานของสมองทั้งสิ้น
- การกระทบกระเทือนที่สมอง
- เนื้องอกในสมอง
- สมองเสื่อมเกิดจากโพรงน้ำในสมองขยายใหญ่ขึ้นจากน้ำเลี้ยงสมองคั่งจนเบียดเนื้อสมองทำให้ทำงานผิดปกติ ผู้ป่วยจะมีการซอยเท้า ก้าวสั้น ๆ ปัสสาวะราด เข้าห้องน้ำไม่ทันร่วมด้วย
แนวทางปฏิบัติตัวเพื่อลดความเสี่ยงสมองเสื่อม
- มีกิจกรรมทางกาย : ออกกำลังกาย หมั่นขยับไม่จับเจ่า
- ทำกิจกรรมฝึกสมอง : สร้างความท้าทายให้สมองได้ออกกำลังอยู่เรื่อย ๆ
- ดูแลเรื่องโภชนาการ : กินอาหารที่เหมาะสมกับร่างกาย ครบ 5 หมู่
- มีเพื่อน มีสังคม : กระตุ้นการทำงานในสมอง ไม่เหงา เศร้า ซึม
- ควบคุมโรคประจำตัวให้ได้ : ความดัน เบาหวาน ไขมันสูง
- ควมคุมน้ำหนัก : เพราะความอ้วนจะนำมาซึ่งโรคต่าง ๆ
- เลิกบุหรี่ : บุหรี่สร้างความเสียหายให้หลอดเลือดทั่วร่าง รวมทั้งสมอง
- เลิกเหล้า : เหล้านี้ทำลายสมองแบบตรง ๆ
- ทำจิตใจให้สดใส : หากพบว่าตนเองติดกับความเศร้านานเกิน 2 สัปดาห์ ควรปรึกษาจิตแพทย์
